De grijze herinneringen aan school. | Essay voor Addis (deel2) |
kerk, kapitaal, kassa. Milton Friedman, Nobelprijs voor Economie (1976), was de opvatting toegedaan
van alles doen omdat het kan – freemarketcapitalism – vrij om te kiezen, inkomen, consumptie. Maar:
jammerlijk dat opa de kennis niet echt eigen heeft gemaakt, klakkeloos de leervakken geabsorbeerd,
oppervlakkig. Jammer, in de breedte en diepte van het weten een gemis: de liefde voor de ratio, de rede,
de redeneerkunst in de rethorica en de liefde voor proza, poëzie, gedichten en muziek in de poesis,
vondel, verlaine, jacques brel.
Opa zat van de ene op de andere dag tussen Belgische leerlingen met
studieresultaten van meer dan 95% in de zwaarste studierichting ingeschreven met hoofdvakken Latijn
en Wiskunde – een Indische streven van orang toea: Latijn, Wiskunde, Natuurkunde, Scheikunde,
Biologie, Westerse Talen. Francophones, de tweetalige Belgische leerlingen waren bij geboorte reeds
franstalig en hadden van kindsbeen een immense voorsprong met Latijn, want Frans is immers
voortgekomen uit het Latijn. Latijn en Frans zijn Romaanse talen. Aardrijkskunde en Geschiedenis over
België bevonden zich evenmin in de belevingswereld van opa – de 2 lesvakken waren totaal onbekend
op de lagere school in Nederland en Indonesië. Opa wist in Indonesië alles over Holland, het platte land,
provincies, steden, rivieren, de Batavieren. Opa dacht in het eerste jaar van de middelbare – slechts
enkele maanden wonend in België – dat Antwerpen de hoofdstad van België was en de hersentjes van
opa begonnen evenmin te rinkelen bij de Slag van Ieper, een Iep? Een eikenboom? De 2 vakleraren
twijfelden sterk aan het intellectueel vermogen van opa, laat staan zijn intelligentie en grijze hersencellen, gelet op zijn gemiddeld eindcijfer van maar 80% op de lagere school van het Nederlands-
Indisch onderwijs.
In een klas vol autochtone Belgen een ‘enig’ getint kort en klein jongetje uit een
Aziatisch land, een poepchineesje. ‘Enig’? En dan ook nog meegaan naar balletvoorstellingen van
Maurice Béjart, magnifieke danschoreografieën. Enigst? De nieuwsgierige aandacht van opa voor het
existentialisme, Sartre, Camus, Ionesco, Simone de Beauvoir, Gabriel Marcel gaf eveneens enige
verwarring, wederom enigst, de strijd tussen individu en maatschappij, de waarom vraagstukken
waarvoor geen antwoorden waren? In het links-communistisch bolwerk van de vrije universiteit brussel,
de VUB stond/staat bekend om het fundamenteel onderzoek, op zoek gegaan naar antwoorden voor de
wereldvraagstukken, honger, ongelijkheid in de samenleving, vrijheid, proletariers verenigt u: het rode
boekje van Mao, het kapitaal van Marx, de koude oorlog van Chroesjtsjov en Kennedy, de Cubaanse
revolutie van Fidel Castro, de pamfletten van de Argentijnse revolutionair Che Guevara: ‘the revolution is
not an apple that falls when it is ripe, you have to make it fall.’ Enkele colleges marxistische economie
gevolgd bij een trotskist, professor dr. Ernst Ezra Mandel, een hoogleraar die in Duitsland niet meer
mocht doceren en geen toegang kreeg tot de USSR, zo gevreesd was zijn diepgaande kennis over het
marxisme. Wel frappant de langharige studenten, de superintelligente ‘fils et filles à papa’ van voorzitters
van raad van besturen, en de babykleertjesbreiende studenten, zwanger van wijsheid, en verdwaald in
de collegebanken van dr. Mandel. En uiteindelijk de wens van de Russen in hun communistisch land
op/voor een flesje Pepsi Cola. Het was in de jaren zestig onrustig op de franstalige campus van de ULB
université libre de bruxelles met de vele buitenlandse studenten uit alle continenten van de wereld: de
nooit aflatende strijd tussen noord- en zuidvietnamezen; de beach-boys amerikanen tegen
arafatpalestijnen; en een gezamenlijke studentenbetoging tegen de generalenregering in Griekenland,
een stevige studentenopstand voor de Griekse Ambassade aan de Avenue Franklin Roosevelt, hard uit
elkaar geslagen door de ME, hevig, hardhandige meppen met politiestokken, rookbommen en granaten
op de campus, zelfs in de collegezalen, een echte politieke rel. Al met al het leed van de wereld kan niet
door een individu worden gedragen of worden weggenomen.
Na de lagere middelbare school (onderbouw) een geslaagd examen met maak en doen opdrachten:
technisch handenarbeid (driedimentionele vormgeving), technisch tekenen (technische bouwontwerpen),
muziek (notenleer, Debussy, Ravel, Fauré met Verlaine op muziek: chanson d’automne), gymmen (de
evenwichtsbalken). De denk opdrachten bij leervakken, de theorie. Een hoogleraar zei ooit dat praktijk
zonder theorie blind is hetgeen opa in zijn beroepsleven goede handvaten heeft gegeven. De vader van
opa vond het eindexamen nog zo ver weg dus een tussentijdse onderbouwdiploma halen wel zo
verstandig, want opa had de eerste drie jaren geen schoolboek opengedaan en aldus met de jaren
slechter cijfers op de rapporten als gevolg, niet een beetje dom, maar heel erg dom, totaal geen basis
voor het hogere middelbaar onderwijs (bovenbouw), geen grammatica kennis, beperkt tot geen
woordenschatkennis in talen. Dit kon niet goed aflopen. De Romeinen kennen strikte Latijnse
grammatica regels over ‘us, a, um’, de naamvallen nominatief, genitief, accusatief, datief, ablatief,
vocativus. Ovidius, Livius, Vergilius, Horatius, de Latijnse schrijvers en dichters hadden in hun poëzie,
metrum (ritme in gedichten), proza een reeks uitzonderingen opgeleverd op taalregels, oneindig de
stijlfiguren, de uitzondering werd de regel, een dwaalspoor bijster in uitzonderingen van grammaticale
regeltjes en in De Bello Gallico de wirwar van onuitputtelijke veldslagen en belegeringen, centurions en
cohorten, talloos, van de veteranenlegioenen van Caesar met zijn in tuto Gallico sunt fortissimi Belgae
(de Belgen zijn het dapperste volk in geheel Gallië). Alea iacta est toen julius caesar de rivier de rubicon
overstak, een oorlogsverklaring, en Rome was in rep en roer, Hannibal trok met olifanten over de
Pyrineeën, een opperste consternatie bij de legionnaires, de grijze olifanten, imposant, machtig,majestueus.
Opa weet niet meer hoe lang Klassiek Grieks, maar duidelijk van zeer zeer korte duur, verder dan het
Klassiek Griekse alfabet was opa niet gekomen, alfa, beta. gamma, delta, omega. De leraar Latijn en
Grieks, een doktor in de filosofie, erudiet en wijs, deed uiterste best zijn leerlingen een intensieve liefde
bij te brengen voor klassieke talen: Homerus, Ylias, Odyssee. De vader van opa vond overigens kennis
en kunde voor wiskundige vakken van groter betekenis en nut voor de toekomst van opa, einde klassiek
grieks.
De Franse taal heeft de interesse gecultiveerd voor Existentialisme en Surrealisme, Le Grand Meaulnes
van Alain-Fournier, La Condition Humaine van Malraux, de absurditeit in Le Rhinoceros van Ionesco, en
in de Engelse litteratuur de belangstelling voor Canterbury Tales van Geoffry Chaucer, D.H. Lawrence,
Ian Fleming, Isaac Asimov. We kregen ontzettend veel huiswerk om ons van de straat te houden en voor
het weekend lastige opdrachten om onze geest scherp te houden en extra lessen na de reguliere
lesuren: capita selecta, de moderne wiskunde met specifieke logica symbolen, en de verdieping in de
Duitse cultuurvorming met componisten, letteren, filosofen: Beethoven en Herbert von Karajan, Rilke,
Kafka, Handke, Herman Hesse, Thomas Mann, Herbert Marcuse. De Duitsers kunnen met de taalregels
over ‘die, der, das’ de hersentjes van opa volledig doen verdwalen, een dwaling in de hersencellen, een
donker doolhof van Laagduits en Hoogduits.
De leraar Nederlands was een wijsgerige denker en voorzag zijn leerlingen met waarom vragen waarop
geen antwoord gegeven kon worden, het recht op de eeuwige terugkeer van zinloze oorlogen, waarom
was het antwoord, de miserabele oplossingen in het leven, de eindeloze wegen onder de grijze hemel
van Europa voor de verworpenen der aarde, de ellendigen van Victor Hugo, bezitloos, haveloos: ‘les
misérables’. Opa heeft dorst gekregen naar verhalen, mannelijke, vrouwelijke, onzijdige woorden,
volzinnen, levensverhalen: Multatuli, Couperus, Elsschot, Slauerhoff, Reve, Wolkers, Cremer, Claus,
Louis Paul Boon.
Wiskunde was te abstract, moeilijk de kern van het vak te bevatten, de les begon elke dag met
ondervraging over oneindig veel wiskundige formules, ingestampt, differentialen, integralen,
combinatieleer (permutaties, variaties, combinaties). Opa was verbaasd dat een kwadraat van een
irreëel getal een negatieve uitkomst had en ook nog bewijsbaar. De kanswetten waren een uitstekende
basis voor de hogere wiskunde aan de universiteit: de hogere wiskundige theoriën voor lastige
berekeningen in operationeel onderzoek, micro-economie en macro-economie, militaire
bevoorradingsvraagstukken, industriële mechanica voor brugconstructies, en bouwvarianten van
chemische installaties, later.
Tijdens de lessen van Natuurkunde werden verklaard de natuurverschijnselen zoals licht, geluid,
warmte, electriciteit, energie, etcetera door het testen van theoriën en het uitvoeren van experimenten.
Een openbaring waren de berekeningen van krachten om NASA-raketten in een baan rond de aarde te
krijgen, op verschillende hoogten, ellipsen, de theorie van de zwaartekracht, de appel die uit de boom
viel, de wetten van Isaac Newton. Natuurkunde is belangrijk voor de ontwikkelingen in de geneeskunde
en medicijnen; nieuwe technologiën (elektrische auto’s); kunstmatige intelligentie (AI voor de hybride
cloud-wereld) en generieke artificiële intelligentie (nieuwe levensvormen); nieuwe energievoorzieningen
(motoren op waterstof): de toekomst van de wereld.
Opa in de onderbouw KAB met de toekomstige intellectuelen in ondermeer medisch onderzoek (PhD)
en een 4 sterren generaal, militair adviseur van de Belgische Koning, naast de leraar Latijn...
Sinds 1869 in de Scheikunde het periodiek systeem der elementen van Mendelejev, een weergave van
de wereld uitgedrukt in symbolen van 118 (of 119, 120, 121, 122) elementen ingedeeld naar eigenschap.
Een element is een soort atoom en elke stof is opgebouwd uit moleculen, de kleinste hoeveelheid van
een stof die nog alle eigenschappen van die stof heeft. Het heeft opa gefascineerd de opdrachten en
practica in de Scheikunde over de chemische veranderingen van stoffen, het maken van goud is geen
sprookje, het kon, het kan. De reacties van moleculen en atomen op elkaar uit het tabel van chemische
elementen geordend naar oplopende atoomnummers, H (waterstof), O (zuurstof), N (stikstof), C
(koolstof), etcetera. Goud (Au) kon worden gemaakt maar vanwege de zeer immens hoge
produktiekosten niet lonend, oom Dagobert uit Donald Duck stad zou ongetwijfeld wel de gouden
geldstukken hebben laten maken voor een nog hoger goudenberg in zijn goudkluis. De rijken worden
rijker, de kloof tussen arm en rijk wordt groter, het aantal jonge miljonairs stijgt in Nederland, er is sprake
van 37 miljardairs!
Biologie bestudeert mensen, planten, dieren. Organismen, het menselijk lichaam met de vitale organen,
hersenen, hart, nieren, maag, darmen, lever, bloedbanen, de rode kleur van bloed, de kleur rood brengt
geluk, het leven. De wetten van Mendel, de vader van de genetica, de erfelijkheidsleer. Darwin, de
natuuronderzoeker en bioloog bedacht de evolutietheorie, het ontstaan van soorten inclusief de mens,
de afstamming van de mens. De Nederlandse bioloog Hugo de Vries, botanicus, hoogleraar in de
plantkunde introduceerde het experimenteel onderzoek van organische evolutie – the mutation theory.
Oma en Opa volgen geïnteresseerd de minicolleges van professor neuropsychologie Eric Scherder over
de werking van het brein, singing in the brain, zingen, muziek is een stimulans voor de hersenen. Op
zondag genieten van de leerzame series over de ongerepte natuur ‘planet earth en de Serengeti’ met
boeiende natuurverschijnselen op de continenten van de aarde. En dan de hersenspinsels van de
natuurfilosofen met uit niets kan niet iets ontstaan en toch de geboorte van een kind – Jezus. De mens
moet zich inspannen de aarde leefbaar te houden voor de mensheid, of gaan wij met zijn allen naar het
heelal, de zonnestelsels van Startrek. Of gaan wij leven in de diepte van de oceanen, Jules Verne met
zijn 20000 mijlen onder zee?
Les sanglots longs
Des violons
De l’automne
Blessent mon cœur
D’une langueur
Monotone.
Tout suffocant
Et blême, quand
Sonne l'heure,
Je me souviens
Des jours anciens
Et je pleure
Et je m'en vais
Au vent mauvais
Qui m'emporte
Deçà, delà,
Pareil à la
Feuille morte.
(Gedicht van Paul Verlaine op muziek door Fauré)
econoom kwamen op de middelbare school niet in de grijze hersencellen van opa op, maar in het
eindexamenjaar wel de sterke gedachte om ingenieur te worden: ontwerpen en bouwen van vliegtuigen
en schepen, en ook heel lang officier willen worden aan de KMA in Breda. In Indonesië is de gewapende
discipline van militairen in de straten van de hoofdstad Djakarta als kind lang bijgebleven en haast
blijvend ingeprent in het hoofdje van opa, de rijen tanks met vuurkracht in gelid rond het koningsplein.
Nu: Medan Merdeka, het vrijheidsplein. Tijdens de studentenrevoltes eind jaren zestig een studie te
willen doen aan de Sorbonne Parijs of VU Amsterdam vonden orang toea niet zo’n gelukkig idee,
gelukkig een wijs besluit genomen om te studeren aan de Vrije Universiteit Brussel: Micro-Economie,
Macro-Economie, Bedrijfseconomie (Leer van de Financiering, Leer van de Kostprijs, Leer van de
Interne Organisatie, Leer van de Externe Organisatie), Financieel management, Produktie management,
Marketing management, en nog een aantal bedrijfskundige management vakken. Sociologie en
Politicologie heeft de rector afgeraden, geen zinvolle toekomst. Gelukkig maar want de keuzevakken
bedrijfssociologie en bedrijfspychologie waren moeilijker dan gedacht, te veel intellectuele begrippen om
te onthouden. Bij het ouder worden raakt immers het geheugen nodeloos overvol – gelukkig zijn, geen
stress aan mijn lijf, zingt Raymond van het Groenewoud, een oud-klasgenoot van opa, en samen met
een gezamenlijke schoolkameraad, Guido, een jongen met een fotografisch geheugen, kwamen wij aan
huis voor de muziek, de liefde voor muziek. En de liefde voor de taal – Raymond schreef zijn eigen
liedjesteksten, toen al. Raymond had stapels LP’s (muziekplaten op vinyl), Frank Zappa, Jimmy Hendrix,
The Doors. Light my fire. The End. Singing in the brains is een stimulans voor ons denkvermogen. Het
intellect, conceptueel, abstract.